Batinić: Kritike o poslovanju Zavoda u periodu 2000-2007 su bile pozitivne

Intervju sa Rankom Batinićem, direktorom JP “Zavod za udžbenike i nastavna sredstva” u periodu 2000-2007

1. Možete li u kratkim crtama objasniti u kakvim okolnostima preuzimate rukovođenje Zavodom za udžbenike i nastavna sredstva?

Odlukom Vlade Republike Srpske, od 04.09.1992. godine, osnovan je Republički izdavački Zavod „Prosvjeta“ sa sjedištem u Ilidži. Zakonom o izdavačkoj djelatnosti, iz 1994. godine, RIZ „Prosvjeta“ je transformisan u JP Zavod za udžbenike.

Nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, Zavod je nastavio da obavlja svoju djelatnost u privatnoj kući u Bijeljini, jer ovo izdavačko preduzeće, od posebnog interesa za Republiku Srpsku, nije raspolagalo sa vlastitim kancelarijskim i skladišnim prostorom. Ozbiljan problem je predstavljao nedostatak i drugih rasursa, kao što su: kadrovi, finansijska sredstva i oprema.

Direktor RIZ „Prosvjeta“, kasnije JP Zavod za udžbenike, od 1992. do 1999. godine, bio je poznati pisac gospodin Tomislav Šipovac. U 1999. godini, za v.d. direktora imenovan je gospodin Tošo Bunjevac. Bunjevac je, nakon nekoliko mjeseci, na lični zahtjev razriješen te dužnosti, nakon čega sam imenovan za direktora Zavoda. Tu dužnost sam obavljao do jula 2007. godine.

Zavod je, u momentu kada sam imenovan za direktora tog preduzeća, imao sva obilježja preduzeća u krizi (nedostatak infrastrukture i resursa, prezaduženost, nelikvidnost i negativan finansijski rezultat). Takvo stanje je posljedica, uglavnom, objektivnih faktora, kao što su prve tri godine poslovanja u ratnim uslovima, predaja Ilidže Federaciji BiH, te nedostatak stabilnih nastavnih planova i programa na osnovu kojih bi se pripremali udžbenici.

2. Šta su bili prioritetni zadaci Zavoda u tom periodu? Kada i na koji način donosite odluku o izdavanju većeg broja izdanja ?

U periodu od 1992. do 1999. godine, osnovna poslovna aktivnost RIZ „Prosveta“, odnosno JP Zavod za udžbenike i nastavna sredstva bila je nabavka udžbenika i nastavnih sredstava od Zavoda za udžbenike iz Beograda i njihova distribucija u Republici Srpskoj.

S obzirom da udžbenici iz grupe nacionalnih predmeta u izdanju  Zavoda za udžbenike iz Beograda nisu u potpunosti odgovarali nastavnim programima Republike Srpske, taj problem je privremeno riješen, 1996. godine, izdavanjem dodataka uz 12 udžbenika za osnovnu školu.

Međutim, prioritetan cilj Zavoda bio je izdavanje udžbenika koji će biti u potpunosti usklađeni s nastavnim planom i programom Republike Srpske. Zbog deficitarnosti svih resursa i nestabilnost nastavnih planova i programa, u pogledu roka njihovog važenja, navedeni cilj je izgledao neostvariv.

Prvi uddžbenik, u izdavačkoj produkciji Zavoda, je objavljen 1998. godine. Riječ je o udžbeniku Ekonomika Republike Srpske za 3. Razred Srednje ekonomske škole, autor Lazo Gašić.

U 1998. godini, prepoznali smo neke signale u pogledu namjere određenih međunarodnih faktora da nam zabrane upotrebu udžbenika iz Republike Srbije, posebno udžbenika iz grupe nacionalnih predmeta, s krajnjim ciljem uvođanja jedinstvenih nastavnih programa za osnovno i srednje orazovanje u BiH.

To je bio razlog da, u dogovoru sa Ministarstvom prosvjete Republike Srpske i Rpubličkim pedagoškim zavodom, kao strateški cilj Zavoda za udžbenika za 1999. godinu, odredimo izdavanje 12 udžbenika iz grupe nacionalnih predmeta.

Bio je to jako ambiciozan, a po nekim mišljenjima i nerealan cilj.

Međutim, bili smo svjesni da to za Republiku Srpsku znači puno više od 12 novih udžbenika. Takođe, smo bili sigurni da će Zavod za udžbenike, u svakoj fazi realizacije tog plana, imati maksimalnu podršku Ministarstva prosvjete i Republičkog pedagoškog zavoda. Jedino  nismo mogli računati na finansijsku podršku, jer sredstva za te namjene nisu bila planirana u Budžetu Republike Srpske.

Donijeli smo određena opšta akta i procedure i objavili konkurs za pribavljanje rukopisa za prvu generaciju udžbenika u izdanju Zavoda za udžbenike Republike Srpske. Sve faze, od pribavljanja i ocjene rukopisa, izrade ilustracija, grafičke pripreme, štampanja, do distribucije, izvršene su u skladu s planiranom dinamikom.

Taj, kao što sam već rekao, jako ambiciozan plan uspjeli smo realizovati zahvaljujući maksimalnom angažovanju menadžmenta Zavoda i uz maksimalno razumijevanje i pomoć svih timova i pojedinaca koji su u tom projektu učestvovali. Naime, pored očekivane pomoći Ministarstva prosvjete i Republičkog pedagoškog zavoda, jednako važno nam je bilo razumijevanje i povjerenje autora udžbenika, recenzenata, urednika, lektora, ilustratora, timova zaduženih za tehničku pripremu i štamparija, posebno bih istakao štampariju „Gafomark“ iz Laktaša.

Svi koji su učestvovali u realizaciji tog projekta, imali su razumijevanje prema materijalno-finansijskoj situaciji u kojoj se Zavod tada nalazio i saglasili se s našim prijedlogom da obaveze prema njima izmirimo nakon prodaje udžbenika.

Ohrabreni uspješnom realizacijom tog projekta, ali i zbog sve većih prtisaka u pogledu zabrane korišćenja udžbenika iz Srbije, utvrdili smo strateški cilj Zavoda za 2000. godinu, koji je podrazumijevao izdavanje 24 udžbenika, ali i stvaranje osnovnih pretpostavki za rad Zavoda. I taj plan je u potpunosti ostvaren. Decembra  2000. godine,  organizovali smo promociju svih novih udžbenika, na kojoj su učestvovali autori iz Republike Srpske, Republike Srbije i Crne Gore, zatim predstavnici Ministarstva prosvjete, Pedagoškog zavoda, Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, Univerziteta u Banjoj Luci i Univerziteta u Srpskom Sarajevu.

Promocija je organizovana u Srpskom Sarajevu gdje je Zavod za udžbenike, isti dan, svečano otvorio novu poslovnu zgradu. Izgradnjom te zgrade ostvaren je i drugi strateški cilj koji smo planirali za 2000. godinu.

U sljedećem periodu, zabilježen je ubrzani tempo rasta i razvoja Zavoda za udžbenike, što je rezultiralo izdavanjem svih udžbenika za osnovno i srednje obrazovanje, kao i određenog broja udžbenika za visoko obrazovanje. Paralelno s tim, izgrađena je potrebna infrastruktura, uspostavljen Sistem menadžmenta kvalitetom (ISO 9001) i stvoreni uslovi da se znatan dio resursa usmjeri na izdavanje knjiga iz oblasti beletristike.

3. Kada govorimo o izdanjima koja ne spadaju u udžbenike na koji način ste donosili odluke o tome šta ćete objavljivati?

U periodu od 1992. do 2001. godine, u izdavačkoj produkciji Zavoda je objavljeno nekoliko desetina izdanja koja ne spadaju u udžbenike. Koliko se sjećam, 2002. godine, smo definisali poslovnu politiku u kojoj je izražena želja Zavoda da dio resursa usmjeri za izdavanje knjiga iz oblasti beletristike i tako doprinese razvoju književnosti i afirmaciji pisaca u Republici Srpskoj. Ta želja je konkretizovana tako što smo godišnjim planom poslovanja za sljedeće godine, kao jedan od planskih ciljeva definisali izdavanje 50 knjiga iz oblasti beletristike i jedan komplet izabranih ili sabranih djela.

Realizacijom navedenog plana, u periodu od 2002. do 2007. godine, izdavačka produkcija Zavoda je, svake godine bila bogatija za 50 knjiga iz oblasti beletristike i jedan komplet sabranih, odnosno izabranih djela. U tom periodu smo, samostalno ili u saradnji sa Akademijom nauka Republike Srpske i Zavodom za udžbenike iz Beograda, izdali nekoliko zanimljivih enciklopedija.

4. Da li je Zavod imao neko savjetodavno tijelo ili programski savjet koji je u to vrijeme kreirao plan izdavanja knjiga za određeni period?

Da, Zavod je imao Programski savjet čiji su članovi bili predstavnici svih nivoa obrazovanja i predstavnici udruženja pisaca Republike Srpske. Savjet je imao značajnu ulogu u vezi s razmatranjem prijedloga plana izdavanja udžbenika (konačna odluka o usvajanju plana bila je u nadležnosti Ministarstva prosvjete) i ključnu ulogu u vezi s donošenjem plana izdavanja šire udžbeničke literature, kao i knjiga iz oblasti beletristike.

5. Period u kojem ste Vi vodili ovu izdavačku kuću je izdavački bio veoma bogat i raznovrstan. Istovremeno u Evropi je bio “zlatni period” u izdavačkoj djelatnosti što je trajalo sve do velike svjestkse krize 2008. godine. Da li se uopšte može napraviti jedna paralela između naše i evropske izdavačke produkcije i koliko ste uspijevali pratiti te trendove - bar u tehničkom smislu?

Zavod je, po prirodi svoje djelatnosti, usmjeren isključivo na domaće tržište, kako u pogledu nabavke imputa, tako i u pogledu plasmana učinaka. Prema tome, brz tempo rasta i razvoja Zavoda, kao i bogata izdavačka produkcija, u tom periodu, nema nikakve veze s položajem izdavačke djelatnosti u Evropi.

Prva generacija udžbenika izdatih u izdavačkoj produkciji Zavoda za udžbenike Istočno Sarajevo, s aspekta didaktičko-metodičke aparature, kvaliteta papira i kvaliteta štampe, bila je na nivou kvaliteta udžbenika izdatih u izdavačkoj produkciji ostalih izdavača u okruženju.

Knjige iz beletristike, posebno sabrana ili izabrana djela, u tehničkom smislu, su bile znatno kvalitetnije u odnosu na izdanja drgih izdavača u okruženju.

 6. Šta je bilo presudno da se odlučite za objavljivanje sabranih ili izabranih djela određenih autora?

Više faktora je uticalo na kreiranje poslovne politike Zavoda kojom je, pored izdavanja udžbenika i šire udžbeničke literatura, kao važan cilj definisana obaveza izdavanja djela iz oblasti beletristike, posebno sabranih ili izabranih djela.

Zavod za udžbenike je izdavačko preduzeće koje ima monopol na izdavanju udžbenika. S obzirom na mali tiraž udžbenika, po mom mišljenju, to je prirodni monopol i svako drugo rješenje bi bilo neefikasno. Međutim, ta okolnost dodatno zahtijeva vođenje društveno odgovorne politike u pogledu: kvaliteta, blagovremenog izdavanja i distribucije potrebnih količina udžbenika za sve nivoe obrazovanja, povoljnije cijene i uslove prodaje udžbenika u odnosu na sve druge izdavače u okruženju, kao i permanentno ulaganje u izdavanje djela iz oblasti beletristike i afirmaciju autora tih djela. Izdavanje izabranih ili sabranih djela poznatih autora, smatram posebnim doprinosom Zavoda književnosti Republike Srpske i najboljim načinom izražavanja zahvalnosti autorima tih djela na njihovom stvaralačkom radu.

7. Ne uzimajući u obzir udžbenike, kada je po Vama Zavod za udžbenike postao lider u izdavaštvu Republike Srpske?

Izdavaštvo u Republici Srpskoj nikada nije bila profitabilna djelatnost.  Prema mom razumijevanju, motiv za bavljenjem izdavaštvom je patriotizam, ljubav prema literaturi, neki lijepi trenuci koje čovjek doživi družeći se sa piscima (to su posebni i izuzetno dragi ljudi) i neki poseban osjećaj prilikom prvog susreta s novom knjigom.

Mislim da je upravo zbog toga, izdavaštvo u Republici Srpskoj izdržalo sve izazove u proteklom vremenu i, u izuzetno složenim okolnostima, uspjelo da čitaocima obezbijedi kvalitetne i raznovrsne publikacije. To potvrđuje činjenica da je prošle godine održan 22. sajam knjige u Banjaluci, da su naši izdavači svake godine prisutni na Međunarodnom sajmu knjige u Beogradu, Sarajevu i Frankfurtu.

Tačno je da je jedan od ciljeva definisanih politikom kvaliteta iz 2002. godine, bio i taj da Zavod postane lider u izdavaštvu Republike Srpske. Međutim, to nam nije bio prioritetni cilj. Zapravo, ta pozicija je rezultat ostvarenja svih drugih ciljeva o kojima sam već govorio, a prije svega plana izdavanja knjiga iz oblasti beletristike.

8. Da li je izbor onoga što će biti objavljeno imalo veze sa trenutnim političkim, socijalnim, ekonomskim, naučnim i kulturnim prilikama kod nas?

Mislim da se, u jednom društvu, ništa bitno ne može dogoditi a da nema neke veze, makar s jednim, od faktora navedenih u Vašem pitanju. Možda je važno da naglasim da je Zavod sasvim samostalno i bez bilo kakvih političkih uticaja donosio i realizovao plan izdavanja djela iz oblasti beletristike.

Sva pitanja u vezi s izdavanjem udžbenika su regulisana Zakonom o izdavačkoj djelatnosti. Odredbama tog zakona, jasno su propisane nadležnosti i odgovornosti Zavoda u postupku izdavanja udžbenika.

9. Kako ste vidjeli poziciju Zavoda na obrazvonoj, kulturnoj i književnoj sceni RS ?

Mislim da sam, odgovarajući na prethodna pitanja, dobrim dijelom odgovorio i na ovo pitanje. Od toga kako sam ja, kao direktor Zavoda, vidio poziciju tog preduzeća na obrazovnoj, kulturnoj i književnoj sceni, mnogo je bitnije kako su to vidjeli drugi. Mislim na kompetentne ljude iz tih oblasti. Nadam se da nisam previše subjektivan, ako kažem da su kritike na rad Zavoda u tom periodu bile, uglavnom, pozitivne.

 10. Smatrate li da ste svojim izborom šta objaviti uticali na opšte literarne tokove u srpskoj književnosti RS, BiH pa i šire?

Da, s obzirom na broj i vrstu objavljenih djela, te činjenicu da se znatan dio tih djela odnosi na djela najpoznatijih autora iz Republike Srpske i Republike Srbije.

izvor: zunsrs, intervju vodio Dejan Kerleta