Zlatna Sova 2025.

Prvu nagradu dobio je rukopis Leto gospodnje 1976., šifra: Svim knjigama knjiga; autor Novica Novaković, Bijeljina

Drugu nagradu dobio je rukopis Legenda o sedam pravednika, šifra: Omen; autor Miroslav Živanović, Barič

Treću nagradu dobio je rukopis Sepija, šifra: Retrogradna; autor Gordana Opalić, Beograd

OBRAZLOŽENjE ŽIRIJA

Prva nagrada: Leto gospodnje 1976., šifra: Svim knjigama knjiga

Roman Leto gospodnje 1976. odlikuje se zavidnim pripovedačkim i stilskim umećem. Ostvaren je kao intimna porodična hronika u kojoj se, iz vizure dečaka, prate zbivanja vremenski omeđena jednom kalendarskom godinom. U centru tih dešavanja je figura oca, strastvenog čitaoca, „proždrljivog gutača knjiga“, zanesenjaka opsednutog mnogobrojnim književnim i naučnim interesovanjima. Ovako zasnovan lik oca, kao i infantilna doživljajna pozicija iz koje se taj lik predstavlja, u dosluhu je sa Kišovim Porodičnim cirkusom. U nagrađenom romanu može se pratiti diskretni tematski i smisaoni dijalog sa Kišovim opusom. Zato bi se moglo reći da izbor 1976. godine kao vremenskog opsega dešavanja nije nimalo slučajan, jer to je godina objavljivanja Grobnice za Borisa Davidoviča, zbirke koja će se naći u očevom čitalačkom vidokrugu u završnim poglavljima ovog rukopisa.

Sentimentalno, i povremeno bajkovito, putovanje u prošlost protkano je brojnim humorističnim a nekada i ironičnim tonovima. Iako je u centru pažnje porodično vreme ispunjeno očevim enciklopedijskim zanosima, majčinom religioznošću i sestrinim prepiskom sa drugaricama iz Sovjetskog Saveza, u romanu se ocrtavaju i širi obrisi socijalističkog društva koje veruje u „svetlu budućnost“ i nezaustavljivi napredak. U takvoj veri ima nečeg dobrodušnog ali i naivnog, što se, uspešno izabranom tačkom gledišta, u romanu postepeno razobličava. Ipak, taj davno iščezli svet 1976. godine ima nečeg zavodljivog i čudesnog, jer to je doba pripovedačevog odrastanja, prvog zaljubljivanja, ali i prve spoznaje smrti. Videći u ocu čarobnjaka, idola, zanesenjaka pa i suparnika, dečak prisvaja neka od njegovih ubeđenja – o mogućnosti umetnosti da makar malo oplemeni ovaj svet, ako već ne može da ga popravi, ili o mašti kao vodiču ka autentičnom i ispunjenom životu. 

U promišljeno uspostavljenoj kompozicionoj celini posebno se zapaža stilska  veština vođenja dugih rečenica i ritmičke organizacije pojedinih delova teksta. Intimna porodična hronika, smeštena u godinu od koje nas razdvaja skoro pola veka, suočava nas sa uvek aktuelnim pitanjem, važnim i za istorijsku i književnu samosvest vremena u kojem živimo – šta jedan čovek, kakav je u ovom romanu otac, svestan svoje neumitne prolaznosti i ništavnosti, može da poruči svetu, šta može da ostavi kao trag svog postojanja u nemerljivoj hronici večnosti?

Druga nagrada: rukopis Legenda o sedam pravednika, šifra: Omen

Roman Legenda o sedam pravednika, kako se navodi u uvodnoj napomeni, inspirisan je likovima Kirilova iz romana Zli dusi i Lize iz Zapisa iz podzemlja. Jasno ukazujući na intertekstualnu relaciju sa Dostojevskim, autor je nametnuo jedan izuzetno zahtjevan okvir tekstu: kako iz perspektive aktuelizacije složenih pitanja i problema koje veliki pisac razvija u svom grandioznom stvaralačkom opusu, tako i iz pozicije vlastitog samopotvrđivanja, odnosno nužnosti novog književnog oblikovanja koje odvlači od pozicije pukog epigonskog podražavanja izvornom predlošku. S tim u vezi, čini se da je izbor Lize i Kirilova, kao literarnih prethodnika Sofije i Kirila u romanu Legenda o sedam pravednika, dobro promišljen i nimalo slučajan. Ako prihvatimo tezu da kod Dostojevskog prepoznajemo kategoriju ličnosti, preciznije određeni tip likova koji egzistiraju u više različitih djela (naravno, u različitim situacijskim okvirima koji određuju specifičnosti njihovog književnog manifestovanja), onda Liza u sebi sažima i poziciju  Sonje, Nastasje, Grušenjke..., dok temeljna teza Kirilovljeve materijalističke koncepcije da čovjek, konačno, sebe treba da proglasi bogom, predstavlja ateistički koncept kome prethodi ideja o zločinu Raskoljnikova, ali i slijedi ateistička vizija svijeta pobunjenog Ivana Karamazova.

Uspostavljajući ovakve okvire, autor svoju priču smješta u savremeni urbani prostor (uz napomenu da „ovu priču zaslužuje svaki grad na zemlji“), a dinamiku pripovijedanja obezbjeđuje neprekidno preplitanje različitih vremenskih ravni, kroz koje se postepeno izgrađuje cjelovita i kompleksna narativna struktura. Iako se vodi već postojećim književnim likovima, čini se da izbjegava zamku da njegovi likovi postanu beživotne voštane figure, čija dosadna ukočenost treba samo da svjedoči postojanju originalnog otiska. Naprotiv, iako se nijednog trenutka ne prekida veza sa literarnim predloškom, pred čitaocem se ovaplućuju transformisani likovi, čija plastičnost i književna uvjerljivost isključivo zavisi od intencija teksta koji se ispisuje. U tom smislu, primarni otklon od Dostojevskog, i nesumnjivo ključni aspekt romana, treba prepoznati u oblikovanju Kirila. Dok junak Dostojevskog, Kirilov, u činu samoubistva vidi pobjedu nad bolom i strahom od smrti (ne zaboravimo da su ova bitna mjesta iz romana Zli dusi citirana u Legendi o sedam pravednika) , čime postaje apsolutno slobodan čovjek – čovjekobog, te ovim pretakanjem ideje u čin i faktički odriče teistički pogled na svijet; dotle je čin samoubistva Kirila transformisan u nešto potpuno suprotno – u čin vlastitog žrtvovanja, promjene i preobražaja vlastite prirode zarad rađanja nekog boljeg i plemenitijeg. Nasuprot ateističkoj koncepciji Kirilova, Kirilo ukazuje na vaskrsenje kao zalog buduće sreće čovječanstva.

Roman Legenda o sedam pravednika postavlja pred čitaoca krupne probleme i pitanja, pritom ostajući čitko i uzbudljivo štivo. Ipak, slojevitost i višeznačnost romana, a što primarno proizilazi iz dijaloga koji se uspostavlja sa Dostojevskim, pretpostavlja čitaoca koji će ne samo prepoznati nesumnjivu zanimljivost fabularnog okvira, već i biti spreman da se uhvati u koštac sa dubljim misaonim aspektima teksta, a u tome treba prepoznati i temeljni kvalitet romana Legenda o sedam pravednika.

Treća nagrada: rukopis Sepija, šifra: Retrogradna

Svojevrsnom simbolikom koja se ogleda u samom naslovu, ali još više u kompoziciji, roman Sepija kroz sedam poglavlja donosi priču o sedam ljudskih sudbina – četiri muškarca i tri žene – povezanih odrastanjem i životom u istom gradu, ali i onim što je nevidljivo urezano u svest o sopstvenim korenima i pripadnosti. Tako „večni“ ili „božanski“ broj odzvanja pitanjima o smislu, iskušenjima i naporima da se dosegne ono slućeno a nedohvatno zrno sreće. Pojedinci zatočeni u vrtlozima sopstvenih posrtanja, njihove odluke i traganja otvaraju na širokom planu bivstvovanja pitanja na kojima se slama ne samo lično i pojedinačno, nego i opšte.

Majdanpek – grad čije je ime istorijski sinonim za rudarstvo na ovim prostorima – u romanu je tačka preseka sedam života, ali i ogledalo u kojem se nazire ne samo viševekovno taloženje bakarne prašine na građevinama, u vazduhu i u svakoj pori ljudskoj od kopanja „krvave zemlje“ koja je istovremeno i „život i smrt“, nego i survavanje temelja na kojima počiva jedno društvo, osuđeno na lagano umiranje. I kao što gradom sviknutim na svakodnevno miniranje odjekuju eksplozije cepajući tišinu, tako se pitanja prolamaju ljuljajući svakodnevicu junaka samo naizgled pomirenih sa životnim izborima. Na pragu pete decenije, kada u čoveku postoji podjednako moći koliko i nemoći, svaki pokret je presudan na tasu koji će poslednji prevagnuti i gde će možda demoni heroinske magle biti utišani slutnjom da Bog nikog ne ostavlja, sjaj vlasti i moći razvejan mrakom poslušništva i obezdušenosti, a sopstveni život biti sama mera čestitosti i odgovornosti...

Tako ljudi, rudnik, lokalna televizijska stanica, bolnica, škola... čitav grad – podrhtavaju od eksplozija, od tereta svakog pokreta koji može razneti telo, dušu, izbrisati grad, otvoriti provaliju u koju će se survati ne samo majdanpečka noć „ušivena za tlo“ nego i ceo onaj sistem protiv kog ne može „jedan čovek sam“, sav život koji grca i posrće u sopstvenoj moći i nemoći – mračnu provaliju kojoj jedino otvoreno nebo može suprotstaviti sunčev zrak, a zemlja samo ljudsku spremnost i snagu da se ne živi „sudbina“ već život i da se ne bude ništa manje ni više do – čovek.

Da podsjetimo:

Književna nagrada izdavačke kuće JP „Zavod za udžbenike i nastavna sredstva“ a. d. Istočno Novo Sarajevo obuhvata plaketu (povelju) za najbolji neobjavljeni roman, objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, te autorsku naknadu od 5.000,00 KM i 20 primjeraka romana.

Druga nagrada obuhvata objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, te autorsku naknadu od 2.000,00 KM i 20 primjeraka romana.

Treća nagrada obuhvata objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, te autorsku naknadu od 1.000,00 KM i 20 primjeraka romana.