Nagrada „Zlatna sova“ za najbolji neobjavljeni roman u 2024. godini

Prvu nagradu dobio je rukopis Savršeno normalan čovek, šifra: Snop.
Autor rukopisa je Radojko Lako Veselinović iz Užica

Drugu nagradu dobio je rukopis Andrak, šifra: Sedam puta tri.
Autor rukopisa je Mihajlo Orlović iz Banje Luke

Treću nagradu dobio je rukopis Tremor, šifra: Lisabon.
Autor rukopisa je Ivan Novčić iz Kraljeva

OBRAZLOŽENjE:

Prva nagrada

Prvonagrađeni rukopis Savršeno normalan čovek odlikuje se izvanrednim pripovedačkim umećem i stilsko-jezičkom iznijansiranošću kojima se oblikuje začudna imaginacija istorije. Sižejnu okosnicu čine neki od ključnih događaja iz života ruskog pesnika Aleksandra Sergejeviča Puškina, prvenstveno njegov boravak u progonstvu u Kišinjevu i Odesi, okolnosti koja su dovele do dvoboja sa Žoržom Dantesom i, konačno, sam dvoboj i pesnikova smrt. Životne, moralne i stvaralačke dileme ruskog književnika predstavljene su iz doživljajne vizure njegovog imaginarnog srpskog potomka Velanca, čija je prababa bila Puškinova ljubavnica Amalija Riznić. Dve paralelne, isprepletane priče, jedna iz devetnaestog i druga iz novijeg doba, smisaono se sustiču otvarajući čitav niz pitanja – od mogućnosti narativne imaginacije da spozna prošlost, značaja i uticaja prošlih zbivanja na poimanje modernog sveta, pa do preispitivanja pozicije pojedinca, pogotovu umetnika, i njegove slobode u društvu. Pripovedač je dobro upućen u raznoliku faktografsku i književnu građu, od čega su za priču posebno značajne činjenice o isprepletanosti Puškinove i sudbine brojnih Srba koji su od tokom osamnaestog i u prvim decenijama devetnaestog veka utočište nalazili u Rusiji, od grofa Save Vladislavića koji je u Carigradu otkupio i u Sankt Peterburg poslao etiopskog rob Ibrahima, Puškinovog pradedu, do pesnikovih poznanstava sa mnogim viđenijim Srbima koji su se nakon propasti Prvog srpskog ustanaka našli u Besarabiji (današnjoj Moldaviji). Istaknute su i veze sa jednim od značajnih ruskih realističkih romana, nedovoljno poznatog našoj čitalačkoj publici – Hiljadu duša Alekseja Pisemskog.

Bogata biografska i književna građa poslužila je pripovedaču kao okosnica za imaginarnu rekonstrukciju prošlosti u kojoj se ukazuje zadivljujuća moć pripovedanja da, varirajući lirske i fantastične, groteskne i crnohumorne momente, spozna intimu likova i smisao istorijskih dešavanja. I na planu prošlosti, kao i u Velančevoj sadašnjosti, roman Savršeno normalan čovek bavi se pitanjima slobode ljudskog delovanja kako u okvirima društva tako i u umetnosti, slobodi koja je stalno ugrožena a bez koje nema dostojanstvenog života, individualne sreće i kolektivnog napretka. Naslov rukopisa upućuje i na dileme o „normalnosti“ umetnika, rastrzanog između građanskih konvencija, vlasti, prava na kritiku društva i, konačno, osobenog, stvaralačkog „ludila“. 

Druga nagrada

Roman Andrak, kroz priču koja se sklapa iz nekoliko različitih fragmenata koje novinar-narator okuplja u jedinstveno pripovjedno tkivo, pred čitaoca donosi jednu naizgled fantazmagoričnu sliku svijeta, ali ipak sa čvrstim stvarnosnim uporištem (tekst je strukturisan kao kamenčići koje junak slaže u kulu na riječnoj obali). Ta uporišna tačka otkriva se u centralnoj ličnosti priče, koja umnogome u sebi sažima neke od ključnih problema savremene egzistencije. Na prvom mjestu, samom karakterizacijom junaka, ali i kroz simboliku ostrva, kao temeljne prostorne odrednice za koju se priča vezuje („vrijeme je nevažno, prostor je stvarna dimenzija“), pisac insistira na alijenaciji i osjećanju izopštenosti i usamljenosti, koje snažno prožima tekst, ali i predstavlja tipičnu modernu osjećajnost. Osim toga, motiv sagrešenja i potrage za iskupljenjem uspostavlja biblijsku potku, ali i upozorava i podsjeća na pogubnost služenja materijalnom, što je jedna od prepoznatljivih odlika savremenog bitisanja, gdje konzumerizam prerasta u princip koji odvlači od promišljanja suštinskih problema čovjekovog življenja. U ovako postavljeni okvir potpuno se uklapa i poimanje poroka koji su, kako autor nalazi, posljedica duševne lijenosti i straha. „Tijelo teži zemlji, a misao nebu“, upozorava pisac, jer misao je jedino što preostaje junaku nakon životne apokalipse i što mu omogućuje da doživi prosvjetljenje, pokaje se i započne svoju potragu za Bogom.

Roman Andrak predstavlja jedno dinamično i zanimljivo štivo, stilski besprijekorno napisano, koje čitaoca provocira upravo u onim tačkama u kojima propituje dodirne tačke sa junakom, gdje se binarne opozicije dobro–zlo, grijeh–vrlina, Bog–đavo, duhovno–materijalno, ulivaju u jednu tragičnu viziju ljudske egzistencije. U takvoj viziji, ogoljenoj do krajnjih konsekvenci, glavni junak poseže za krajnjim sredstvom koje mu preostaje da bi ostavio trag u jednom svijetu koji mu je podjednako stran kao i on njemu: ispisati priču koja će biti jedino sjećanje na njegovo postojanje, jer s nestankom sjećanja, nestaje i sam čovjek.

Upravo u prethodno naznačenim mjestima treba tražiti neke opšte, univerzalne vrijednosti romana Andrak, koji će, nesumnjivo, od čitaoca tražiti aktivan odnos u traganju za smislom ponuđenog teksta. 

Treća nagrada

U romanu simboličnog naslova Tremor, suočeni smo sa ljudskom egzistencijom u kojoj se prošlost i sadašnjost ukrštaju, čineći budućnost nepodnošljivom, a ritmičko podrhtavanje postaje ne samo karakteristika telesnog, nego i konstanta duhovnog ambijenta i poprišta. Sadašnjost koju potresaju nanosi prošlosti – suočava glavnog junaka sa nasleđem i usudom predaka, ali i sa posledicama sopstvenih izbora načinjenih uz prisustvo neznane kobi, prihvaćene prećutno, urođenim stidom i trpljenjem. Na taj način, kroz sudbinu glavnog junaka Avrama Lojanice, prosijavaju životi četiri generacije jedne porodice, a raskoli i batrganja na ličnom planu – oslikavaju iskušenja i događaje na opštem, onom koji čini našu ne tako daleku prošlost.

Ožiljci Drugog svetskog rata, prolivena četnička i partizanska krv, neminovnost svrstavanja koje donosi nemirnu savest, nesnalaženje u postrevolucionarnoj podeli i gušenje netrpeljivosti prema novom poretku u promiskuitetu, ono je što uz visoko podignutu ikonu iza koje se zaklanja napaćena žena pred ludilom svog muža – ostaje potomstvu u amanet, da ga uz napabirčene sujeverice upozorava na nesreću. Slutnja savršenstva „na predelima socrealizma kada su maske prekrile svaku porodičnu anomaliju”, obeležiće u drugoj generaciji odrastanje glavnog junaka, uz brata kog prerano odnese kockarska strast i sestru koju pogrešni izbori gone na drugi kraj sveta, da sreću ne pronađe ni u zajednici sa drugom ženom. Posle njih ostaje jedino Avramov sin Isak, naslednik porodičnog imena Lojanica, koji će još u detinjstvu odbolovati očeve usude i majčinu potragu za materijalnim u tuđini i izborom sopstvenog puta pokazati kako o „tom Zapadu” ne misli kao njegov otac.

Gotovo refrensko ponavljanje onog simboličnog, otrežnjujućeg i dvogubog „SAD”, pisanog velikim slovima, koje razvejava prijatelje po svetu i puni naše prostore emigrantskom maglom – potresa svaku generaciju istim pitanjem. I to večito: otići ili ostati – urezuje se bolno u pamćenje, kao i starozavetna priča o patnji, veri i žrtvi pomirenja, o tuđini koja će „polomiti kičmu maternjem jeziku” i tako razvejati balast prošlosti tog jezika otežalog od pravoslavlja, rastočenog u sećanjima na poslednje ratove, na prostore sna u kojima jedino misao o sreći dospeva da se zagrli sa sopstvenom senkom na drugom kraju mosta – čineći ovaj roman svojevrsnim svedočanstvom o prošlom i onome što nam je od prošlog ostalo. 

NAGRADE 

Književna nagrada izdavačke kuće JP „Zavod za udžbenike i nastavna sredstva“ a. d. Istočno Novo Sarajevo, pod imenom „Zlatna sova“, obuhvata plaketu (povelju) za najbolji neobjavljeni roman, objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, te autorsku naknadu od 5.000,00 KM i 20 primjeraka romana.

Druga nagrada obuhvata objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, autorsku naknadu od 2.000,00 KM i 20 primjeraka romana.

Treća nagrada obuhvata objavljivanje djela u tiražu od 500 primjeraka, autorsku naknadu od 1.000,00 KM i 20 primjeraka romana.