Sonja Arsić Vukomanović dobitnik ovogodišnje nagrade „Sovica“

Jednoglasnom odlukom žirija za književnu nagradu za najbolju neobjavljenu knjigu za djecu pobjedio je rukopis O tome kako sam zavolela da čitam knjige i još o nečemu autora Sonje Arsić Vukomanović iz Beograda.

Žiri, koji je radio u sastavu Marijana Mitrić, Berislav Blagojević i Zorana Opačić (predsjednica žirija) birali su između deset pristiglih rukopisa na ovogodišnji konkurs.

U svom obrazloženju žiri je naveo da „Iako je moderna književnost za decu karakteristična po elementima urbanog života, u svim žanrovima još od 50-ih godina prošlog veka postojala je i naporedna poetička linija posvećena divinizaciji prirode. Na kraju prošlog i u novom veku gradski pejzaž često se tematizuje kao ugrožavajući za mladog čoveka a urbanizacija kao vid otuđenja. Samim tim, ruralni način života prikazuje se kao autentičniji, isceliteljski u odnosu na negativno kodirani gradski život.

Nešto od te prostorno-simboličke oponiranosti vidljivo je i u nagrađenom rukopisu romana O tome kako sam zavolela da čitam knjige i još o nečemu. Reč je o romanu o odrastanju ili romanu iz školskog života smeštenom u vremenski raspon od jedne kalendarske godine u kojoj mlada junakinja biva suočena sa višestrukim promenama koje isprva prihvata nevoljno, sa otporom, ali one utiču na njenu unutrašnju promenu i razvoj. Nove životne okolnosti za nju imaju formativan uticaj: ona sazreva i dobija mogućnost da sa distance sagleda svoje vršnjačko okruženje; samosvesnija, ona sa lakoćom ritički opaža površnost i hipokriziju svog nekadašnjeg društva a posredno i vlastitog identiteta. Uvodno poglavlje otkriva njenu potpunu uklopljenost u svet koji kasnije prevazilazi: opire se porodičnim vrednostima, roditeljskom autoritetu, žudi za društvom popularnih vršnjaka, trudi se da imituje njihovu „opuštenost“ (zapravo nesvrhovitost) što podrazumeva i gubitak motivacije za školskim uspehom.

Roman se pripoveda iz pozicije mlade junakinje čiji okular obuhvata neposredno okruženje, bez spoznaje šireg društvenog konteksta. Društvene okolnosti su, međutim, moćan pozadinski sloj priče koji uzrokuje potrese u životu njene porodice, paradigmatične za sudbinu srednje klase u novim vremenima. Time rukopis dobija i elemente društvenog romana, svedočeći o nesigurnosti i nestalnosti današnje egzistencije: iako je porodica o kojoj se pripoveda harmonična a roditelji su fakultetski obrazovani, prinuđena je na privremeno razdvajanje zbog finansijskih problema (otac ne može da nađe stalan posao, pa odlazi sa sinovima u inostranstvo a majka iznajmljuje porodični stan i iseljava se sa ćerkom na selo), baš kao što na kraju romana novi izazov kojim se zaoštrava razdvojenost postaje pandemija. Takođe, na samom početku romana kritički se prikazuje i školski sistem: izbor lektire je zastareo, u tome su saglasni i nastavnici i učenici, i to rađa obostrano nezadovoljstvo i uzrokuje odnos prema lepoj književnosti (fenomen krize čitanja). Svi pobrojani aspekti pokazuju da je rukopis istovremeno usredsređen na svet detinjstva i kritičan prema savremenom svetu.

Roditeljsku odluku da se porodica privremeno podeli a da ćerka i majka pređu u seosku školu predstavlja veliki izazov za adolescentkinju. Odnos majke i ćerke je ambivalentan i njegovoj evoluciji posvećena je značajna pažnja. Majka – nastavnik srpskog jezika u sebi sjedinjuje autoritet školskih pravila, obaveza i očekivanja i središnu porodičnu figuru. Devojčica pokušava da razreši sopstveni identitet u opoziciji sa majčinim. Ne želi da pročita pesmu po kojoj je dobila ime, čime iskazuje svoj bunt prema majčinoj profesiji, kao i prema književnosti. Međutim, zajedničko vreme na selu otkriva joj ženstveniju, mekšu stranu majčinog lika: njenu potrebu da se šali i raduje, čežnju za suprugom, kao i trud da pokuša i sama nešto novo da nauči (časovi vožnje) – to devojčici pomaže u prihvatanju vlastite ženskosti i počinjanju prve ljubavne veze. Čitav proces vodi devojčicu ka izmirenju sa majkom i prepoznavanju srodnih afiniteta, kao što je motivacija za čitanjem.

Ključnu ulogu u njenom sazrevanju ima novo vršnjačko okruženje, radikalno drugačije od pređašnjeg, velegradskog. Mala sredina oblikovana je ponešto arkadijski, kao iskrena, neposredna, prijateljski nastrojena, neopterećena materijalnim. Elan vital dece sa sela, njihove igre na otvorenom, uvažavanje svih živih bića deluju blagotvorno na mladu junakinju. Bivanje u prirodi vodi je ka odmicanju od konzumerizma i lažnih vrednosti i upoznavanju sopstvene ličnosti. Ubrzo, ali bez velikog razočarenja primećuje da joj prijatelji iz grada (koji se sve ređe javljaju) i ne nedostaju previše. Stečena distanca daje joj samopouzdanje i tada kada se vrati svom pređašnjem životu („pokazala sam svima da umem da razmišljam drugačije i da imam stav“) a period na selu prerasta u vrednosni orjentir i emoconalno jezgro.

Da zaključimo, upečatljivost rukopisa ogleda se u finom nijansiranju različitih aspekata odrastanja mlade junakinje (emocionalnom, etičkom, vršnjačkom, porodičnom) u širem društvenom kontekstu, zbog čega može predstavljati važnu knjigu za mlade čitaoce“ – saopšteno je iz žirija.

Nagrada će biti uručena na svečanosti u septembru prilikom obilježavanja 30 godina postojanja i rada Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva.

[embed]https://www.youtube.com/watch?v=u21kStXtc-M&t=4s[/embed]