"Zlatna sova" za 2019. godinu pripala Goranu Labudoviću Šarlu

Dobitnik "Zlatne sove" za 2019. godinu je Goran Labudović Šarlo iz Vrbasa za roman "Vetruška u danima neba".

Druga nagrada pripala je Živojinu Ivkoviću iz Beograda za roman "Neprevodivi rečnik sinonima".

Treću nagradu osvojio je Šćepan Aleksić iz Bileće za roman "Čekajući žutu vojsku".

Proglašenje dobitnika obavljeno je danas u prostorijama Zavoda za udžbenike a obrazloženje žirija pred komisijom Zavoda i novinarima dao je član žirija dr Željka Pržulj.

Uvidom u kompletnu dokumentaciju komisija je utvrdila da svi dostavljeni rukopisi ispunjavaju sve uslove konkursa.

OBRAZLOŽENjE ŽIRIJA

(prof.dr Jovan Delić - predsjednik, dr Dragana Bedov, dr Željka Pržulj - članovi)

Zlatna sova 2019. godine:

1. Vetruška u danima neba – šifra „Banstol“;
2. Neprevodivi rečnik sinonima – šifra „Gudrun Enslin“;
3. Čekajući žutu vojsku - šifra „Hercegovina“.

1. Vetruška u danima neba – šifra „Banstol“

Na prvi pogled linearnu priču o jednom od najznačajnijih graditeljskih poduhvata koji je na teritoriji Vojvodine realizovala Austrougarska monarhija u periodu od 1793–1801. godine, Velikom bačkom kanalu, čine dva značajna toka, vremenski udaljena, ali idejno, emotivno i motivski prožeta i isprepletena.

Hronološki starija, priča o braći Kiš, naročito inženjeru Jozefu Kišu, vizionaru i čoveku koji žrtvuje apsolutno sve (porodicu, prijatelje, karijeru, kapital, autoritet) zarad dalekog cilja, prvobitno samo njemu vidljivog i značajnog, predstavlja univerzalnu priču o nesebičnom žrtvovanju pojedinca za kolektiv, koji, ispostaviće se, u velikoj mjeri takvu žrtvu i ne poštuje. Ulažući u ovaj poduhvat sopstveno zdravlje i život, Jozef se vodio isključivo narodnim interesima kolonista: isušivanjem bara i dobijanjem što više plodne zemlje, formiranjem šumskih pojaseva, sistemom odbrane od poplava, razvojem manufaktura i zanata na tom području, a naročito razvijanjem poljoprivrede i vinogradarstva. Do zapleta dolazi onog momenta u realizaciji projekta kada troškovi počinju značajno da premašuju planove. Tada se oko braće Kiš plete mreža intriga, kako lokalnog bačkog plemstva i preduzetnika, tako i ljudi bliski caru zaduženi za nadgledanje projekta, u cilju postizanja ličnih interesa. U osnovnu priču o gradnji kanala vješto je upreden veliki broj manjih koje ukazuju na istoriji poznat težak položaj Srba u Monarhiji i njihovu ulogu u funkcionisanju ovog državnog sistema.

S druge strane, priča koja predstavlja aluziju na savremenu političku scenu Srbije, koju reprezentuje Kišov daleki potomak u namjeri da ekonomski razvoj svoje zemlje usmjeri preko razvoja poljoprivrede, još jednom ističe ponavljanje sve uzaludnost pojedinca i njegovog napora usmjerenog ka opštem dobru. Simboličkog naslova, roman, Vetruška u danima neba, predstavlja bezvremenu i duboko ljudsku priču koja je uvijek prisutna u životima onih koji nisu spremni da prihvate materijalno kao jedini pokretački motiv i da lični interes zamijeni opšte dobro.

2. Neprevodivi rečnik sinonima – šifra „Gudrun Enslin“

Roman baziran na psihološkom, emocionalnom naboju članova jedne porodice koja se, sticajem zlosrećne sudbine, svela na sopstvene krhotine i razbijenost – oca, koji odbacuje život mučen krivicom zbog propuštene prilike da spase sina i – kćerku, koja ne mogavši sve to da podnese, bježi u svijet, iako poneseno porodično breme čini da otišavši iz zemlje, ipak ne pobjegne od sebe. Katinino preispitivanje vlastitog postojanja kroz analiziranje i evociranje uspomena i sjećanja na život sa ocem koji nikada nije pričao o svim životnim nedaćama sa kojima se morao suočiti da bi sam podigao dvoje djece, pa čak ni o misterioznom  nestanku njihove majke, pisac daje veoma istančanim osjećajem za psihološka previranja i lomove pojedinaca, sugestivnim stilom koji plijeni.

Izuzetno potresna i originalna priča o sudbini jedne porodice, istovremeno je priča o sudbini uopšte. U razvoj događaja i živote glavnih likova, nenametljivo i posredno, a u vezi sa smrću jednog člana porodice, uključeni su i neki od posljednjih događaja iz nacionalne istorije: rat u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i bombardovanje Srbije. Bez direktno iznesenih stavova roman na slikovit i potresan način govori o uticaju istorije na sudbinu pojedinca i razaranje porodice, a samim tim i samoga društva. Naročito je upečatljiv lik požrtvovanog i brižnog oca koga kroz život prati osjećaj krivice zbog sinove smrti. Gradeći njegov lik – lik slikara đerdapskih mitova,  pisac je naglasio i specifičnosti onih ljudskih karaktera koji imaju umjetničke sklonosti.

U piščevom vidokrugu u sižeu su posebno oblikovani fenomeni ljudske brutalnosti i surovosti, koji oca i sestru ubijenog dovode na rub sa kog više nema povratka u realne i svakodnevne životne okvire. Njihova porodična drama, od svojih početaka natrunjena sujevjerjem i uslovljena mističnim silama što izviru iz svake pukotine nasljeđa drevnog podneblja kom pripadamo, upućuju na ono što  smo nekad bili, ono od čega je sazdano naše kolektivno biće, naše sjećanje, što nam je prošlost, ali i putokaz u budućnost i njena mjera. Kada je u pitanju genetsko nasljeđe – odnos roditelja i djece, pisac upozorava na značaj ženske linije, koja se, prema nepisanom, ali utoliko značajnijem običaju, u velikoj mjeri zanemaruje. Sugestija žirija autoru je da promijeni naziv rukopisa, tj. da pronađe naziv koji bi bio intrigantniji čitaocima i više upućivao na sam sadržaj rukopisa.

3. Čekajući žutu vojsku – šifra „Hercegovina“

Čekajući žutu vojsku je roman-hronika napisan u duhu velikog srpskog pisca, nobelovca Iva Andrića. U širokom vremenskom rasponu od Karađorđeve bune do posljednjih ratnih dešavanja u dvadeset i prvom vijeku, govori o izgradnji kršle – kasarne u Bileći, i njenoj vezi sa sudbinom stanovnika ovog malog hercegovačkog mjesta. Narativi koji prate same radove na izgradnji, koji su umnogome zavisili – prekidani i nastavljani – od buna i aktuelnog stanja na turskoj Porti, oslikavaju živote kako pojedinaca, tako i kolektiva sva tri naroda koja su živjela tu. Na Andrićev način, a ipak drukčije, pisac kao pouzdan hroničar, očigledno ozbiljno i studiozno informisan u arhivima i istorijskim studijama, svjedoči o surovom ponašanju turskog ugnjetača prema srpskoj raji, kao i domišljatim i prkosnim odgovorima na različite oblike zuluma.

Izgradnja kršle i smještanje vojske u nju, značila je i osjetan razvoj života u bilećkoj čaršiji: otvaranje dućana i zanatskih radnji različite vrste, oživljavanje opustjelih spahiluka i obrađivanje zemlje. Sa doseljavanjem ljudi izrasla je potreba i za izgradnjom bogomolja – džamijom i crkvom, naravno, jednom pored druge, kao znakom vječito suprotstavljenih principa, načina življenja i posmatranja života. Signali ubrzanog razvoja i modernog društva, kasnije će biti prepoznatljivi u pojavama kao što su izgranja vodovoda, ceste; prvo pozorište, pjevačka društva, hoteli zvučnih i naziva, pojava prvih telefona i fotoaparata itd. Da razvoj nužno ne podrazumijeva pozitivan iskorak, roman potvrđuje opisanim strahotama učinjenim nad srpskim narodom na različite načine u dvadesetom vijeku. Pored zločina zloglasnih šuckora, austrijskih i kasnije ustaških logora za vrijeme NDH, romanom su obuhvaćene i one pojave koje su karakterisale zajednicu južnoslovenskih naroda: političke presude i golootočka stradanja Srba kao pokušaj još jednog u nizu perfidnog zatiranja nacije.

Postojanje bilećke kršle podrazumijevalo je vječiti strah od ratova i vojski koje su se smjenjivale u njoj, kao što su se mijenjale društvenoistorijske prilike. Za hercegovački narod, svikao na fijuk biča i pucanj puške, vojske koje su dolazile i odlazile jednako ostavljajući duboke i neizbrisive tragove u njihovim životima, bile su ista pojava, koju su u svom vidokrugu razlikovali samo po bojama. Tako su se poslije turske vojske smjenjivale plava, siva, bijela, maslinasta, šarena vojska, baš kako se i govorilo u proročanstvu derviša Šukrije Kusturice, koje su rijetki pamtili. Nemir i vijekovna mržnja u Bileći nestaće, prema proročanstvu, kada se u kršli pojavi obećana, žuta vojska.

Svjedočanstvo o kamenom vojničkom gradu, nemirnim godinama i vijekovima  koji su skupo plaćeni mnogim životima i prolivenom krvlju, najčešće nevino, roman Čekajući žutu vojsku, naročito je važan i zbog stila izgrađenog na onom jezgrovitom srpskog jeziku poteklom iz hercegovačkog kamena, pregnantne, ali pitke rečenice, koja svjedoči o specifičnom temperamentu ljudi ovoga podneblja.

Nagrada Zlatna sova biće uručena povodom Dana Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva u mjesecu septembru 2019. godine, a prva zvanična promocija ovih romana biće upriličena na ovogodišnjem Sajmu knjiga u Banjoj Luci.